Ականջդ բեր ասեմ

 

Հայտնություն

(Նախերգանքի փոխարեն) 

 

Բոլոր օրերից գուցե առավել անգույն-տարտամը

Այս օրն էր, որ կար,

Իսկակա՛ն միջակ ու տափակ մի օր,

Բայց նա ինձ համար 

Մի արքիմեդյան օր դարձավ հանկարծ.

Ոչ այն է կարծես նորից ծնվեցի,

Ոչ այն է հանկարծ

(Առաջի՜ն անգամ)

Գտա ինքս ինձ.-

Խորամուխ եղա

Ստվերի բազում երանգների մեջ,

Ե՛վ լույսի բոլոր զգայարաններն ինքս զգացի,

Ե՛վ ծաղիկների ներկերի հյութը ինձ հայտնի դարձավ.

Դարձա ընդերքի մրափող ապար,

Ժայռի քարաքոս,

Որ արթուն է միշտ,

Դարձա երազկոտ՝

Ջրհորի նման,

Եվ մտամոլոր՝

Որպես արահետ.

Ես ըմբռնեցի, 

Որ եթե ունես թռցնող թևեր՝

Չես զգա երբեք ծանրությունը քո.

Եվ ա՛յն հասկացա,

Որ դրամի պես

Մաշվել են արդեն բառերը բոլոր.

Հասկացա նաև,

Որ մինչև անգամ լավ է ավելի

Բառերն իրար հետ կապ իսկ չունենան,

Քան թե չունենան կշիռ ու արժեք...

 

Հիշեցի նաև այն խոսքը հայտնի,

Որ եթե մեկից կոչվես մեծամիտ

Եվ կամ անհեթեթ,

Եվ կամ խելագար,

Դու հակառակը չե՜ս ապացուցի՝

Որքա՛ն էլ ջանաս...

14.X.1959
Չանախչի

 

 

Հանդգնեմ ասել

 

Կարող եմ կյանքում ես շա՜տ բան անել,

Բայց անկարող եմ ինձանից վանել

Իմ երկվորյակին՝

Անկեղծությո՛ւնը:

 

Ուրեմըն ասեմ ամենից առաջ,

Հանդըգնե՛մ ասել, որ ես աշխարհում

Անխտրական եմ՝ նվագի նման,

Անձրևի նման ՝ հավասարատես,

Բայց և կան բաներ,

Բայց և կան մարդիկ,

Որոնց նկատմամբ միտումնավոր եմ՝

Չորը ճարակող չար կրակի պես,

Եվ ծխի նման անտարբեր եմ ես՝

Նրանց ճարճատում-ճիչերի հանդեպ... 

18.XI.1959
Չանախչի

 

 

Քայլող հիշողություն կամ վառվող արյուն

 

Ե՛ս, որ կարող եմ ինքըս ինձ կոչել

Եկած ապագա,

Ես նաև քայլող հիշողություն եմ՝

Ապրո՜ղ պատմություն:

Թող ներվի ասել,

Որ իմ արյունը

Հենց համարյա թե նույն ծագումն ունի,

Ինչ ունի նավթը.

Հյութն ու ավիշն է բյուր սերունդների,

Մարդ ու կենդանու,

Ու թե արյանըս լուցկի մոտեցնես՝

Արյունը նույնպես կարող է... վառվե՜լ:

18.XI.1959
Չանախչի

 

 

Սիրում եմ սիրել

 

Քիչ է պատահում, որ ինքըս ինձնից

Փոքր ինչ գոհ լինեմ:

Դժգոհ եմ հաճախ,

Ուրեմըն՝ մարդ եմ ու դեռ ապրում եմ:

 

Բայց ես սիրում եմ ինքըս ինձ սիրել:

 

Իսկ սիրում եմ ինձ, երբ սիրում են ինձ:

Ես ինձ այդ պահին այնպես եմ ժպտում,

Ինչպես ժպտում են ա՛յն կոր գերանին,

Որ գետի վրա դարձել է կամուրջ,

Եվ ա՛յն մանուկին, որ ոտաբոբիկ

Մտել է առուն և - թա՜ց վարտիքով -

Կավ է դուրս հանում,

Որ նավակ շինի:

18.XI.1959
Չանախչի

 

 

Անմահները հրամայում են

Մերոնք

 

Այդ բառը արդյոք ե՞րբ ծնվեց կյանքում:-

 

-Գուցե այն պահին, երբ անակնկալ

Վերևից մի արկ աննկատ ընկավ

Եվ անմեղ խաղով տարված մի մանկան

Սպանեց մթնում:

 

Գուցե այն պահին, երբ վառվող մի տուն,

Չայրելու համար տունը դրացի,

Սեփական ցավի մոխիրը սրտում՝ 

Հրի շշուկով շշնջաց տրտում.

-Այդ օտարներն են, դու զգուշացի՜ր:

 

Եվ գուցե այն ժամ, երբ թշնամին ժանտ,

Հարբած իր արյամբ և մեր բերքերով,

Նահանջի մատնեց մեզ ծանր մի ժամ

Եվ այրված տունը դրացուն ասաց.

-Դեռ կգա՛ն մերոնք... 

28.III.1947
Երևան

 

 

Հարազատներ

 

Հարազատնե՛ր,

Ես չմեռա, ես մնացի նորից կենդան,

Ես ապրեցի ձեզնից հետո...

Հարազատներ, որ թաղված եք մայր հողի տակ,

Հարազատնե՛ր:

 

Ես տեսա այն, ինչ դուք տեսաք-

Դեմքը մահի,

Բայց ընկնելով անժամանակ,

Դուք չտեսաք՝ ինչ տեսա ես -

Մարտից հետո եկավ ապրի՛լ, եկավ Մայի՜ս,

Եկավ Մայի՛ս ու հաղթանա՛կ:

 

...Հարազատնե՛ր,

Ես ի՞նչ երգով ձեզ ետ կոչեմ,

Իմ՝ զինվորի ձայնը խուլ է, մինչ սիրտն է խոր...

Հարազատնե՛ր,

Կրկին ստեպն է կանաչել,

Որ խեղդվել էր թնդանոթի թանձր ծխով:

 

Կրկին հիմա խարտիշահեր կազակուհին,

Շրջելով նույն ստեպներով,

Հանկարծակի հիշում է սուր կատակ մի հին,

Որ ձեզանից մեկն է ասել նրան մի օր,

Ու ինձ նման՝

Չի իմանում ժպտա՞, թե՞ լա...

Եվ շշնջում է միայն.

 

Հարազատնե՜ր... 

30.V.1947
Երևան

 

 

Լեգենդը

 

Նա ծնվել էր այնտեղ, ուր կան լեռներ ժայռոտ,

Ուր քարափներ, կիրճեր, անտառներ կան,

Ուր ամեն քար այնպես մտերի՛մ է, ծանո՜թ,

Ամեն խութ՝ ժպտադեմ, ամեն թուփ՝ բարեկամ:

 

Ուր միակ թշնամին գարնան սելավն է ժանտ,

Որ սրբում էր - տանում ջրաղացը հացի,

Չթողնելով ձորում ուրիշ այլ մի նշան

Քարաշեղջից կախված նավախելից բացի:

 

Նա ծնվել էր այնտեղ - լեռնաշխարհում հայոց,

Ժայռաքարից կերտված մի հին տնում,

Բայց մարտնչեց, ընկավ - ընկավ իբրև հերոս

Ռուսական անափ տափաստանում:

 

Նույն հեղեղն էր վայրի, նույն սելավը դաժան,

Որ ուզում էր ողջը սրբել, քանդել՝

Հեռավոր Բեռլինից մինչև Կովկաս հասած,

Հեղեղ, որ ո՛չ ջրով, այլ արյամբ էր հորդել:

 

Նա մարտնչեց, ընկավ անափ տափաստանում,

Ուր քար չկա և ուր հողն է ավազ,

Որ այստեղ, քարաշատ, ժայռոտ Հայաստանում

Նրա ջրաղացը հայոց ցորենն աղա... 

 

Հայոց ցորենն աղա, աղա հատի՜կ-հատի՜կ,

Առատ - ստեպների ավազի չափ,

Եվ ջրերի՛ն, ժայռի՛ն, նավախելի՛ն պատմի

Նրա կյանքի մասին... արդեն լեգենդ դարձած...

24.I.1047
Երևան

 

 

Աստծո քարտուղարը

Բանաստեղծները

 

Բոլորի պես՝

Նրանք նույնպես

Անկարող են ապրել առանց թթվածընի:

Սակայն նրանք

Ամեն վայրկյան նա՛խ այրվում են անթթվածին,

Հետո՛ միայն հրդեհվում են՝ քարածխի պես:

 

Նրանց լացը չի կտրվում

Ամե՜ն տեսակ քաղցրավենիք ստանալով:

Թե լալիս են՝

Ընդերկրյա անցուղո՛ւ պես:

 

Նրանք նաև ծիծաղում են,

Ու ծիծաղը

Զրնգում է մաքրահունչ դրամի՛ պես,

Եվ դրանից աշխարհն ինքն է հարստանում,

Բայց ո՛չ իրենք:

 

Թե քրտնում են՝ ո՛չ ամոթից,

Այլ միմիայն... ապակո՜ւ պես՝

Իրենց ներսի՛ տաքությունից,

Երբ որ... սաստիկ ցուրտ է դրսո՜ւմ:

Ու թե նրանք սուտ են ասում,

Ապա՝ շա՜տ-շա՜տ՝ որսորդի՛ պես,

Ո՛չ ավելի:

 

Իսկ թե ուրիշ կերպ են ստում՝

Այդ իրե՛նք չեն,

 

Այլ ծպտված ճարպըկորդիք,

Որ գործում են միայն նրանց անձնագրով:

 

Բոլորի պես՝

Նրանք նույնպես

Անկարող են ապրել առանց հաց ու ջրի,

Սակայն նրանք

Չեն էլ կարող ապրել միա՛յն հաց ու ջրով...

 

Անկեղծ ասած՝

Նրանց, իրոք, չնախանձել չի՜ կարելի,

Բայց լինում են և այնպիսի՛ ժամանակներ,

Երբ որ նրանց... պետք է խղճա՜լ:

09.X.1961
Երևան

 

 

Բանաստեղծի բախտը

 

Թեկուզ և ձեռքըդ գրչից էլ զրկեն,

Դու, միևնո՜ւյնն է, պիտի՛ որ երգես:

Թո՛ղ չտան ոչ մի լիազորություն,

Դու, մե՜կ է, սուտը պիտի՛ որ հերքես:

 

Քեզ կույր են կոչում,

Բայց տեսնում ես այն,

Ինչ որ շատերը չե՜ն կարող տեսնել:

Քեզ կաղ են կարծում,

Բայց այնտե՛ղ ես դու,

Ուր նրանք երբե՜ք չեն կարող հասնել:

 

Բախտի ճամփեքը տարբեր են լինում,

Նա ամեն մեկին տարբեր է սիրում

(Շատ անգամ նույնիսկ ատելությունը

Շուռ տված սիրո պատկեր է կրում):

 

Հաջողությունը թո՛ղ երես թեքի,

Հաջողությունը թո՛ղ քեզնից տա խույս...

Թո՛ղ նրանք լինեն հաջող որսի շուն,

Իսկ դու կմնաս ձախորդ հետախո՜ւյզ:

 

Թո՛ղ նրանք լինեն հայտնի թարգմանիչ,

Իսկ դու ուզում ես մնալ վերծանո՜ղ:

Թո՛ղ նրանք լինեն անցավ մանկաբարձ,

Իսկ դու մնում ես կարեվեր ծնո՜ղ:

 

Թո՛ղ նրանք լինեն դարի մունետիկ.

Իսկ դու մնում ես դարի գաղտնարա՜ն,

Նրա՛նք՝ թեկուզ և ծառայեցընող,

Դո՛ւ՝ ժողովրդի ինքնակամ ծառա՜ն...

 

...Բախտի ճամփեքը տարբեր են լինում,

Բախտն ամեն մեկին սիրում է տարբեր:

Նրանք ծնվել են, որ ապրեն հարբած,

Իսկ դու՝ որ քեզնով երբևէ հարբեն...
1961

 

 

Հիմն քարանձավի

 

Մենք դուրս ենք եկել մութ քարանձավից

Միլիո՛ն ու միլիո՛ն տարիներ առաջ:

 

Մենք դուրս ենք գալիս նո՛ւյն քարանձավից

Ամե՜ն ակնթարթ:

 

Նո՛ւյն քարանձավն է մեզ հետապնդում

Մեր ներսի՜ց արդեն:

 

Ու մեր երգածի կեսից ավելին

Նո՛ւյն քարանձավի արձագանքն է հենց:

 

Մնացած կեսով մենք հիմնն ենք երգում

Նո՛ւյն քարանձավի՝

 

Անեծքանման խոսքերով այն կույր,

Որոնց իմաստն ենք հասկանում այնքան,

 

Որքան պառավը՝ իր հմայական խառնակ խոսքերը,

Որքան երեխան՝ իր խառնիճաղանջ շուտասելուկը...

11.XI.1965
Չանախչի