Տօնազանգ

Տօնազանգ 

 

Ա.

 

Երկու տարի 

Տօնածառին երբ նայիմ

Ես զայն տարբեր կը տեսնեմ-

ինձ կը թուի թէ լեռ մ ’է ան հզօր յոյսի հաւատքի

թէ բուրգ մըն է - կոյտ կարօտին ու սիրոյ

կամ սանդուխն է դալարաւէտ որ դէպի վեր կը տանի...

 

Այս տարի

Ան ինձ համար զանգակ մըն է կանաչած հին արոյրէ

ոսկի արծաթ դրուագներով

գոյն գոյն ձեւ ձեւ գոհարներով աշխատուած 

Որ ով գիտէ

Հայրենական ո՞ր լեռներու կողին թառած սուրբ վանքէն 

Ո՞ր տաճարէն հոյազանգ

Դարակուտակ ղօղանջներն իր սէգ կուրծքին տակ ամփոփած

Եկեր բազմէր է այստեղ - թուխսի նստած հաւու պէս

Ու կը թողու որ զարդարեն տօնախմբեն գովերգեն 

Մինչդեռ ինք 

Ականջ դրած կը սպասէ

Հարուածներուն որոնք կտուց պիտի զարնեն անխափան

Ճակատագրի ժամացոյցէն անյեղլի...

 

Ծառին վրայ

Փոքրի նախշուն զանգակիկները բոլոր

Կը թրթռան կը դողդողան կը թռթռան արդէն իսկ

Ղօղանջով մը հեռաւոր...:

26.12.1985

 

 

Տօնազանգ

 

Բ.

 

Երկու տարի առաջ էր

- Ինչպես ամէն Կաղանդի -

Քերթուած մը գրեր էի - Տօնազանգ

որ կտրատուած կրճատուած

ու փոփոխոըած քանի հեղ

Լոյս տեսեր էր վերջին տեղերն այս ձեւով.

«Ծառին վրայ

Փոքրիկ նախշուն զանգակիկները բոլոր

Կը թրթռան կը դողդողան կը թռռվռան արդէն իսկ

Ղօղանջով մը հեռավոր» :

Հիմա ահա

Այդ ղօղանջն է եկած հասած հեռուներէն խորերէն

'ինչպէս յոհակն ովկիանի -  ինչպէս հովը հիւսիսի 

լեռնակուտակ լուսապայծառ զորավար

Որ կ ’ամոքէ կարօտավառ կուրծքերը թաց արցունքէ

Որ կը թնդայ աղոթքին պէս բաց ափերուն

Կը փոթորկէ կը տատանէ գերարբշիռ

Բոլոր ծառերն հիմա անսանձ խրախճանքի յանձնուած

որ ոստերով ծափ կը զարնեն

գաղտագողի իրարու դէմ կը նազեն

ու կը խայտան կը պարեն...

 

 Ոչ ոք ոչ ոք կը տեսնէ - 

Հովերուն դէմ սովորական

օրոր-շորոր երերտուք է կը  կարծեն.

Ոչ ոք ոչ ոք կը լսէ

Թրթռացումն ահեղագոռ ղողանջին

Որ նման է երկրաշարժի ալիքներուն նախայայտ...

 

Միայն ծառերն 

սպասման մէջ հանդիսական օրերուն

Շռայլօրեն պճնուած

հազար ու մէկ զարդերով

փոքր ու սիրուն զանգակներով հեռազգաց - 

Միայն ծառերն հաւատաւոր

Մոմեր վառած, հարսնացած:

18.06.1987

 

 

Քար կաթիլներ քերթողագրքից 1964

Քար

 

Ճամբու եզրին,

Արեւուն տակ

Նստեր եմ քար կը տաշեմ

 

Ճամբան մեծ է -

Փառքի երակ է բաբախուն

Ուր կեանքը խօլ շառաչելով կը վազէ

 

Ես նստեր եմ

Արեւուն տակ

Քար կը յղկեմ շարունակ

 

Մեծ ճամբայէն մարդիկ կ ’անցնին կառքեր կ ’անցնին սրարշաւ

Փայլատակող ապակիին կամ մթասքօղ ակնոցներուն ետեւէն

Չեն տեսներ զիս - 

 

Ես միայնակ

Արեւուն տակ

Նստեր եմ քար կը կոփեմ

 

Ոմանք կուգան կանգ կ ’առնեն

Երկար բարակ կը նային - մէկ երկու բառ կը խօսին

Յետոյ կ ’առնեն կը քալեն

 

Ես կը նստիմ 

Ճամբու եզրին

Ու կ ’աշխատիմ անտարբեր

 

Ոչ ֆուլ ունիմ ոչ դադար

Ոչ քուն ունիմ ոչ հանգիստ

Կարծես բանէ մ ’հալածական ես բանիմ անոր դէմ

 

Ձեռքիս մեջ մուրճ ու գրիչ

Քարին վրայ կը հնչեն

Ժամացոյցի պէս վճիտ

 

Ճամբուն վրայ մինչ փարթամ

Մարդիկ կառքեր իրարու հետ կը մրցին - 

Ես կը փորձեմ հաւասարիլ թիքթաքին

 

Ու կը զարնեմ ես արագ

Աւելի շատ աւելի շուտ կը փորագրեմ կը հարթեմ

Բայց թե ի՞նչ  է - չէմ գիտեր

 

Ի՞նչ կը շինեմ - արձա՞ն մ’արդեօք ապագայի սերունդներէն պաշտուած

Քանդա՞կ  մը նուրբ յոյսի լոյսի տաճարներու ճակատին

խաչքա՞ր մը սուրբ հայրենական աւանդներուն կոթողուած

 

Թե քար մը պարզ

Քառակուսի սրբատաշ

Ճամբու եզրին խոտերուն մէջ մոռցուած

 

Ճամբու եզրին

Արեւուն տակ

Միսմինակ

15.09.1963

 

 

Ծովահայեաց գերեզմաննոց

Աշիյան

 

Ծովուն դէմ

Բլուր մը կայ - ալիք մըն է ցամաքի

Վրան կարծես ճերմակ ճայեր թառեր են

 

Առջեւէն

Ճայեր կ ’անցնին ալիքներու կատարին

Փրփուրի պէս սպիտակ

Ծովուն հետ ծուփ կ ’օրօրուին  - հովուն հետ յոյլ կը սահին

Մինչ քարերն

Երազներու ձիւնասպիտակ թռչուններուն պէս մեռած

Պաղած աչքով կը դիտեն

Վազքն անվախճան յարաշարժուն իրերուն

Որ - ըստ իրենց- հովուն ջուրին հոսանքով

Մինչդեռ իրօք ժամանակի յորձանքին  մէջ կը քշուին

Կամ - ըստ իրենց - դեպի կէտ մը կը դիմեն 

Մինչդեռ իրօք տեղքայլ աղին թաթխուած

Ու կարծրանան ծանրանան

Սուզին խորը անէութեան ովկիանին - իյնան հոս

Գերեզմանի քար մ ’իբրեւ

 

Արդ անոնք

Անխախտելի արմատ նետած յաւերժութեան հողին մէջ

Ու երկրաւոր այս դրախտին անհաղորդ

Կ ’ըմբոստանան կը բողոքեն կը տառապին կ ’ողոքէն

Թեւեր ձեռքեր կը շարժեն - նոճիներու չափ երկար

շոճիներու պէս դալար

Երբ նաւերը թաւ կը սուլեն ու կառքերն ալ կը սուրան

բամբ գոռալով փակ լռութեան դէմ անոնց

Երբ թռչունները փափկափետուր կը դայլայլեն կ ’ոստոստեն

ու կը ծրտին լիրբ մերկութեան դէմ անոնց

Երբ ծաղիկներ պարարտ հողէն վեր կը ժայթքեն գոյնզգոյն

եւ կը քսուին պաղ դալկութեան դէմ անոնց

Երբ կատուներ կուգան այնտեղ ձագ ունենալ ու կաթ տալ

ընկողմանած չոր ամլութեան դէմ անոնց

Երբ մանչ աղջիկ կուգան այնտեղ աչքէ հեռու սիրուըտիլ

նստած պառկած սին լրջութեան դէմ անոնց

Անոնք սաստիկ կը փոթորկին - կը խռովին ի խորոց

Կենդանութեան գաղտնիքն իրա՛ւ հասկցած

Նոճի շոճի ծառ ու ծղօտ կը հասկացած

Նոճի շոճի ծառ ու ծղօտ կը շարժեն

Սակայն իրենք կը մնան

Յաւիտենի արձանացման մէջ անշարժ

Ողջ գոյութեան շքեղանքի թքնուած

Անջնջելի արատներու պէս ճերմակ - 

Ոչնչութեան ցեցէն կերուած ծակերու պէս անհեթեթ:

8.07.1963

 

 

Ստուերներ

 

Ստուերի պէս

Ստուերի պէս կը հետեւին իրարու

Բայց ստուերներն իրարու հետ կը միանան - մինչ անոնք

Կը մնան դեռ բաժնուած

 

Երբ մին կանգնի ցուցափեղկի մը առջեւ

Աչքերուն վառ զմայլանքէն ինք ստուերի վերածուած -

Միւսը կուգայ կը խառնուի անոր հետ

Մինչեւ աչքերն անդին դառնան ու մթագնի ապակին

 

Երբ մին քաշէ վերնայարկի վարագոյրը համատարած մութի դէմ

Ներսի լոյսին բաբախումէն ինքն ալ շղարշ թափանցիկ -

Միւսը լոյսին բաբախումէն ինքն ալ շղարշ թափանցիկ -

Միւսը կուգայ ու կը լուծուի անոր մէջ

Մինչեւ զգան իրենց վերայ հազար աչքերն օձ քաղաքին - ու փախչին

 

Երբ մին կենայ մայթին վերայ դրան մէջ - երբ մին հանուի հայելիին դէմ հիացիկ

Աչքին առջեւ փողոցի ծեր լապտերին - զարդախուցի ցած լամբարին քթին տակ

Միւսը  կուգա ու կը ձուլուի անոր հետ

Մինչեւ հասնի ձեռք մը երկար - մարէ լոյսը ամոթխած

Օ՜ ստուերներ

Ստուերներ կան- կը հետեւին կը մօտենան կը նոյնանան իրարու

Մինչդեռ անոնք- բոլոր անոնք որ կը կարծեն ստուերի մը տէ՛րն ըլլալ

Միանան իսկ կը մնան միշտ երկու հատ:

 

 

Ես և ուրիշներ  քերթողագրքից 1964

Ուրիշներ

 

ինքնաշարժին 

Հանրակառքին հանրաշարժին 

Շոգեկառքին շոգենաւին

Կամ պարզապէս նստած տունիս

Պատուհանէն

Ես կը ժպիտմ իմ բիբերով

Կը բարեւեմ թարթիչներով

Կը համբուրեմ իմ կոպերով

Բոլոր տղաքն ու մարդիկ - բոլոր կիներն անխտիր

Որոնք կ’երթան զիրենք գրկող իմ նայուածքէն անտեղեակ

Այս  անանուն տողանցքին մէջ

Իբրեւ դիտող մ’անտարբեր

Կամ տողանցող մ’անգիտակ

Մինչ ես կ’անցնիմ սրարշաւ - կամ պարզապէս պատուհանէս կը դիտեմ...

 

Աչքերուս մէջ

Ժպիտ ունիմ բարեւ ունիմ համբոյր ունիմ ամէնուն - 

Մարդով լեցուն

Ինքնաշարժին որ կը սուրայ ճչալով

Հանրակառքին հանրաշարժին որ կը տքան մարդով յորդ

Շոգեկառքին շոգենաւին որ կը սուլին ու լը մեկնին մարդ բեռցած

Կամ պարզապէս

Պատուհանիս անցորդներուն անհամար

Որոնք ակնարկս իրենց ուղղուած` կա՛ չեն տեսներ բացարձակ

Կա՛մ  երբ տեսնեն` զիս խենթի տեղ կը դնեն...

 

Մինչդեռ ես

Փողոցին մէջ մայթին վրայ - քարափին

Ամէնուն մէջ երբ կեցած

Արագընթաց եւ կամ անշարժ պատուհանէ պատուհան

Ուրիշներու բիբէն ներս

Իմ ժպիտիս իմ բարեւիս իմ համբոյրիս կը ձգտիմ -

Կը գտնեմ լոկ ապակիներ ապակինե  ֡֘ր թափանցիկ

Պաղած աչքեր ձիգ դէմքերու ագուցուած

Ապակիէ ցոլացիկ...:

6.9.1964 

 

 

Նավակը 

 

Ցամաք քաշուեր

Ու մէկ կուշտին ինկեր պառկեր է այդպէս

Աւազներուն ու քարերուն ու սէզերուն վերայ նեխած…

Աչքի մը պէս կիսախուփ

Չինացիի աչքի պէս

Հեռուներուն արհամարհանքը կը դիտէ

Եւ լայնաճեմ տողանցումը ամբարտաւան ամպերուն…

Նուրբ շրթներովն անցելաշուք տիկինի

Ու ժպիտով մը միամիտ, մշտասեւեռ ու հիւանդ

Ան կը ժպտի շարունակ

Չորս հովերուն որ կուգան չորս ծագերէն

Փչում մը բոր կը բերեն, ու փոխարէն

Շունչ մը հոգի կը տանին…

 

Քիչ մը անդին

Ծովն է պառկեր անհունութեան պէս շքեղ

Եւ ցանկալի եւ անառիկ եւ ահեղ

Որ գոռումով գոչումով

Հազար խաղով ու նազով

Դէպի ծովափ իր  ալիքներն ըղձալի   ֡֘  պէս կը փրփրէ

Եւ կապոյտով լազուարթով կանանչով

Հորիզոնի իր կանչով

Կը մռնչէ, մը մրմնջէ, կը ննջէ…

 

Ու ծեր նաւորդն ամէն առտու իրիկուն

Դոյլ մը առած դէպի ծովեզրը կ՚երթա

Ու կը դիտէ ու կը շնչէ խորունկ ու լո՜ւռ ու երկար…

Յետոյ դոյլով քիչ մը կանանչ, քիչ մը կապոյտ

Քիչ մը փրփուր, քիչ մը ծփանք, ալեկոծում ան

կ’առնէ

Եւ կը տանի

Աւազներուն ու քարերուն ու սէզերուն վրայ պառկող

Նաւաին

Որպէսզի ան չկարկամի, չճաթի…

5.11.1955

 

 

Ձուկեր

 

Չեմ գիտեր թէ գիտէ՞ք - գիտէ՞ք չեմ գիտեր

Աւազան մը կայ - մեծ աւազան մը - աւազան մը մեծ

Անծայրածիր պարտէզին մէջ Ֆօնթէնպլոյի

Աւազան մը կայ խաղաղ երեսով խաւար ջուրերով

Պարզ երեւոյթով պիրկ մակերեւոյթով

Որուն եթէ քարի կտոր մը նետէք - հացի փշրանք մը նետէք

Կ’ուռի յանկարծ այտուցի պէս - կը բորբոքի ընդերքէն

Կը խառնակի խորհրդաւոր խլրտումով մը խորունկ

Լավայի պէս կը բարձրանայ թանձրամած

Կ’եռայ - կարծես կրակ իյնար յատակին

 

Չեմ գիտեմ թէ գիտէ՞ք արդեօք - գուցէ գիտէք - չեմ գիտեր

Դրախտանման պարտէզին մէջ - դղեակին քով Ֆօնթէնպլոյի

Աւազան մը կայ - աւազանին մէջ ձուկեր

Ձուկեր ձուկեր անհամար - աւազանին մէջ ձուկեր

Դարեր ամբողջ բազմացած - միատեսակ նոյնահասակ ծածաններ

Իրարու քով իրարու տակ անշարժ կեցած սեղմուած

Անօթութենէն աչքերը դարձած

Բերանը բացած խածնելու համար պոչը քովինին

Իւրաքանչիւրը քաղցած ուրիշին - լափելու պատրաստ

Լափուելու պատրաստ - վախէն քարացած

Սպասումին մէջ ուշացող մահուան մէկուն կամ միւսին

Անդորրաւէտ պարտէզին մէջ Ֆօնթէնպլոյի - սօսափուն ստուերին տակ հնաւուրց շագանակենիներու

Աւազան մը կայ ձուկերով լեցուն ջուրէն աւելի

Որուն եթէ

Քար մը նետէք - հարիւր գլուխ կը պատռի

Հաց մը նետէք -հազար բերան կ’ երկարի

Վիրաւորին արեան համէն - չոր ու ցամաք հացին հոտէն սրարբած

Հատու հատու ակռաներով հազար երախ կը բացուի

Ու կը տեսնէք թէ ինչպէս

Լման ձուկեր կ’ ոչնչանան մէկ վայրկեանէն յօշոտուած

Եւ ուրիշներ որ զարհուրած իրենք զիրենք դուրս կը նետեն

Աւազանին ջուրէն դուրս

Բաց օդին մէջ հողին վրայ կ’ ուզեն մեռնիլ շնչասպառ

Ու չեն կրնար - աւազանին մէջ կ’իյնան

Օր մը մնեք ալ

Մենք ալ այսպէս - ճիշտ այսպէս

մարդոց միջեւ մարդոց ներքեւ ճնշուած - բազմութենէն շնչահեղձ

Մարդեղութեան տանջանքէն ալ կեանքի վայրագ ջանքէն ալ

Մոլեգնօրեն նողկացած

Պիտի ուզենք մեր աշխարհէն դուրս նետուիլ

Անջրպետի միայնութեան եւ բացարձակ զէրոյին մէջ կորսուիլ

Յաւերժանալ աստեղային եւ պարապութեան ցուրտ ծոցին մեջ անյատակ -

Սակայն պիտի չկրնանք:

27.10.1963