Երեք երգ տխրադալուկ աղջկան 1913

Ճամփին…

 

Օրորվելով կառքն էր վազում սրընթաց

Դաշտի միջին, ճանապարհով ցեխապատ:

Թոնն էր մաղում միապաղաղ, ցուրտ ու թաց:

Օրն էր մարում հիվանդոտ ու մեղմ–վհատ:

Օրորվում էր կառքը, վազում ու վազում:

Կառապանը երգում էր մի ինչ–որ երգ:

Թոքախտավոր կինն էր մոտիս դառն հազում:

Մութն էր գրկում արևմուտք ու արևելք:

Թոնն  էր մաղում միապաղաղ, ցուրտ ու թաց:

Ագռավները անցնում էին քրքջալով:

Թոքախտավոր կինը տխուր հեծկլտաց:

Քամին անցավ՝ մեկի մասին ողբալով:

Եվ կառապանն, օրորվելով, դեռ երկար

Երգում էր իր օրերի երգը անգույն:

Գնում էինք: Ո՞ւր – չգիտեմ: Վերջ չկար:

Գնում էինք: Անխոս: Անձայն: Ո՞ւ անքուն…

 

 

Հրո երկիր  1913-1916

 

Երազում եմ այն Երկիրը հեռավոր,
Ուր մարմինը, սեգ մարմինը ու հոգին՝
Աննյութացա՜ծ ու նյութացա՜ծ, լուսավոր՝
Ողջակիզվեն Արևի՜ մեջ, քույր իմ, կին:

Ու միանա՜ն սեգ մարմի՜նը ու հոգի՜ն…
Ու չլինի՜, ու չլինի՜ դու ու ես:
Աննյութացած – դու մարմնանաս – ու կրկին
Հրա՜շք դառնաս՝ անդունդները արևես…

Եվ երբ կանչեմ – դու գրկիս մեջ արևից
Ու տարփանքի՜ց, տառապանքի՜ց շիկացած –
Գրկես թևե՜րս մանկական ու անբիծ,-
Ա՜խ, կի՜ն – ցնորք, քո՜ւյր, Շամիրա՜մ ու
Աստվա՜ծ:

 

 

Տեսիլաժամեր 1915

 

Ես նստում էի  անմարդ բուլվարում՝

Աշնան արևի համբույրին գերի:

Խմում էր հոգիս երկնքի հեռուն,

Լսում էր հոգիս երգը զանգերի:

 

Ու անթա՜րթ, անթա՜րթ նայում էի ես

Անսահման, անծիր երկնքի հեռուն:

Ու թաց աչքերով տեսնում էի քեզ –

Հավիտենության  կապույտ դաշտերում:

 

Եվ երբ երեկոն մեռնում էր բոցում

Ու իջնում էր պարզ, աստղազարդ գիշեր –

Կապույտ ջրերի հեռու զնգոցում

Ես լսում էի քո շշուկը դեռ…

 

 

Հայրենիքում

 

Ձյունապատ լեռներ ու կապույտ լճեր:

Երկինքներ, որպես երազներ հոգու:

Երկինքներ, որպես մանկական աչեր:

Մենակ էի ես: Ինձ հետ էիր դու:

Երբ լսում էի մրմունջը լճի

Ու նայում էի թափանցիկ հեռուն –

Զարթնում էր իմ մեջ քո սուրբ անուրջի

Կարոտը այն հին, աստղայի՜ն, անհո՜ւն:

Կանչում էր, կանչում ձյունոտ լեռներում

Մեկը կարոտի իրիկնամուտին:

Իսկ գիշերն իջնում, ծածկում էր հեռուն,

Խառնելով հոգիս աստղային մութին…

 

 

Լիրիկական բալլադներ 1915-1917

Հ Ա Ր Դ Ա Գ Ո Ղ Ի    Ճ Ա Մ Փ Ո Ր Դ Ն Ե Ր Ը

Սիրելի Վիվանին

И так мы живем, что нельзя нам не жить.

ФЕТ

 

Հարդագողի ճամփորդներ ենք մենք երկու

Երկու ճամփորդ պատառոտած շորերով:

Ու սիրել ենք տրտմությունը մեր հոգու՝

Անրջական կարոտներով ու սիրով:

Մենք սիրել ենք տրտմությունը մեր հոգու՝

Անրջական ինչ-որ կարոտ, ինչ-որ սեր:

Ու սիրում ենք առավոտից-իրիկուն

Ճամփա երթալ-ու հավիտյան երազել:

Աչքերիս մեջ մենք պահել ենք երկնային

Ճամփաների հեռուները դյութական-

Ու անցնում ենք ուղիներով երկրային,

Ուր բյո՜ւր մարդիկ երազեցին ու չկան:

Մշուշի պես մեր մանկությունը անցավ՝

Գորշ, անարև, անմխիթար մանկություն:

Զառանցանքի պես մանկությունը անցավ-

Ու հեռացանք: Ու չենք դառնա կրկին տուն:

Լո՜ւռ հեռացանք ու քայլեցինք անդադրում,

Երազելով հավերժական հեռուներ:

Կյանքը դարձավ հավերժական մի փնտրում-

Մութ, անհեթեթ, տարօրինակ կյանքը մեր:

Ու օրերում բազմագույն ու բազմազան

Վառվեց, վառվեց ողջակիզվող սիրտը մեր,-

Բայց աչքերը մեր – արևներ չտեսան,

Եվ մեր սրտերը – լուսավոր հեռուներ:

Ու մշուշոտ մեր աչքերը հավիտյան

Որոնեցին պատահական աչքերում

Հարդագողի ուղիները ոսկեման,

Նրա անծիր, անծայրածիր այն հեռուն:

Բայց աչքերում նրանք երկինք չգտան,

Ու սրտերում – արեգակներ ոսկեվառ.

Ու բզկտվեց հայացքներից անկենդան

Որբ սիրտը մեր՝ երազորեն – հոգևար:

Ես ուզեցի երգել գովքը աստծու,

Երգել փառքը պայծառ սիրո ու հացի.

Սիրտս լցվեց… բայց չգիտեմ, թե ինչու-

Գորշ օրերի տաղտկությունը երգեցի…

Թաղված մնաց իմ աչքերում մի անհուն,

Կապուտաչյա երջանկության առասպել.

Մի երկնային առնչության պատմություն –

Ու կարծրացավ սիրտս՝ անլույս ու անբեր:

Չէ՞ որ կյանքում չհասկացավ ոչ ոք մեզ,-

Ու խնդացին լուսավո՛ր մեր աչքերին,

Բութ հեգնեցին մեր կարոտները հրկեզ –

Ու հեռացան: Ու ո՛չ մի լույս չբերին:

Քույրը խնդաց, բարեկամը ծիաղեց,

Օտար մարդիկ հայհոյեցին ու անցան:

Միայն պոռնիկը մշուշում համբուրեց

Եվ խելագարը բարևեց կիսաձայն:

Հոգ չէ, որ մեր օրերն անցան տենդի պես,

Կյանքը դարձավ անմխիթար զառանցանք.

-Մենք կժպտանք, գո՜հ կժպտանք մեռնելիս,

Որ երազում երազեցինք ու անցանք…

*

Մենք բոլորս, որ գնում ենք մենակ, տրտում,

                             Որ գնում ենք խանութներում գինի ու հաց,

                             Որ փնտրում ենք անկարելի մի խնդություն,

                             Բայց չենք գտնում՝ վազքով տարված ու զբաղված.-

                             Մենք բոլորս, որ, հոգնաբեկ, չենք նայում վեր-

                             Մոռանալով աշխարհային չարը, բարին՝

                             Տրտո՜ւմ կօրհնենք մի իրիկուն օրերը մեր-

                             Ու կնայենք Հարդագողի ճանապարհին…

 

 

Ծիածանը 1916-1917

 

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,

Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի.

Կապո՛ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…

Ես ի՞նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին,

Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում.

Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեքգույն,

Որ չցնդի, չմարի՜ իմ հոգու հեռուն…

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,

Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի,

Կապո՛ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի՜ պես հոգեթով,

Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ…

 

 

Ոսկին

 

Կապույտի՜ մեջ, կապույտի՜ մեջ – արևի ոսկին:

-Քնի՛ր, քնի՛ր, կապո՛ւյտ աղջիկ, չզարթնես

ծեգին:

 

Կարապները լճերի մեջ, ջրերի վրա

Դեռ քնել են, դեռ նիրհում են. կարթնանան հիմա:

 

Ու զանգերը ղողանջում են՝ կարկաչուն, հնչուն,-

Փախցնում են աստղերի չուն և կանչո՛ւմ, կանչո՛ւմ:

 

Խա՛չը վանքի, ե՛րգը զանգի – կապույտում վերջին.

-Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, կապո՛ւյտ աղջիկ, ու

նայի՛ր խաչին…

 

Նա ոսկի՛ է, երկի՛նք նետած մի կտոր ոսկի.

Նա – մի երազ, ոսկի՛ միրաժ արթնացած խոսքի:

 

Ու արևի թևը ահա լճերի նիրհում

Հրդեհում է աստղանկար տրտմության հեռուն…

 

 

Ու մարում են, ու մեռնում են այն աստղերը, տե՛ս:

Արթնացել են կարապները ու կանչո՛ւմ են մեզ:

 

Քո՛ւյր, վայրկյանը սրբազա՛ն է – բռնկում ու մահ.

Կարապները, որ կանչում են, կմեռնեն հիմա:

 

Ու կմարի խաչը վանքի կապույտում վերջին.

-Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, կապո՛ւյտ աղջիկ,-ու

նայի՛ր խաչին…

Իրիկուն էր: Իրիկնային տրտմության

Հուշն էր հյուսվում – մայրամուտի մի երազ:

Դու հարազատ ու մոտ էիր ինձ այնքան՝

Քո աչքերով իրիկնային, ցողաթաց…

 

Քո աչքերի ու երկնքի կամարում

Ճառագայթները, այնքան հե՜զ, այնքան ջի՜նջ,

Ճախրում էին, հոգևարում ու մարում՝

Համբուրելով ծիածանը ամոքիչ…

 

Եվ լույսերը, որ ճախրեցին ու անցան,

Իրիկնային ժպիտի մեջ այն վերջին –

Անրջացած, երազ դարձած սրբացան,

Որպես դեմքը քո լուսավոր – իմ հոգին…

 

 

Ողջակիզվող կրակ 1918-1920

Իրիկունը

 

Նո՛ւյնն է կարոտս հիմա՝ անսփոփ ու որբ.

Նո՛ւյնն է աշխարհը վառվող ու արևը բորբ:

 

Նույնն է երկինքը կապույտ ու լճակը ջինջ –

Եվ չի՛ փոխվել իմ սրտում, իմ հոգում – ոչինչ:

 

Նույնն է սերը՝ կրակված իմ սրտում հիմա՝

Նո՛ւյնն է կարոտը անսփոփ ու անունը – Մահ:

 

 

Առավոտ

 

Իմ անցած օրերի պես,

Հնացած օրերի պես,

Ես արդեն հեռացել եմ,

Հնացել եմ ես.

Ես արդեն հնացել եմ,

Ես արդեն հիմա ծե՜ր եմ,

Հեռացել ու անցել եմ –

Ծերացել եմ ես:

 

Բայց այս վառ օրերի մեջ,

Երբ հողմերն աղմկում են,

Աղմկում ու երգում է

Անցած սիրտը իմ.

Ես կարծես դեռ ջահել եմ,

Ինձ կարծես հմայել են,

Եվ իմ սիրտը պահել է

Կրակները հին:-

 

Ախ, գիտեմ, որ այդ դո՛ւ ես,

Որ այդպես հմայում ես,

Հմայում ու նայում ես

Օրերում այս հուր.

Դու անուշ կարկաչում ես,

Դու կանչող մի հնչյուն ես,

Կարկաչում ու կանչում ես,

Չգիտեմ, թե ո՞ւր:

 

Եվ հիմա ես լսում եմ,

Որ վերջին երազում իմ

Քո կարոտն սկսում է

Իմ հոգին հուզել –

Ես կարծես ծերացե՜լ եմ

Ծերացել ու դարձե՜լ եմ

Ու նորից երազել եմ

Կարոտանք ու սեր…

 

 

Ինչպես երկիրս անսփոփ, ինչպես երկիրս

բախտազուրկ,

Ինչպես երկիրս ավերակ ու արնաներկ –

Մխում է սիրտս հիմա որբ, մխում է սիրտս

բախտազուրկ,

Մխում է սիրտս՝ ավերակ ու արնաներկ…

 

Եվ այս երգերը իմ կարմիր, ախ, այս երգերը իմ

կարմիր,

Որ երգում է անսփոփ սիրտս կրակուն –

Ինչպե՞ս պիտի արդյոք հնչեն, ախ, այս երգերը

իմ կարմիր –

Իմ ավերակ, իմ ո՜րբ երկրում…

 

Ինչպես երկիրս անսփոփ, ինչպես երկիրս

ավերակ –

Այնպես էլ սիրտս – անսփոփ, այնպես էլ

սիրտս – անուրախ,

Վե՜րք է դառնում սրտիս խորքում օրերի փա՛յլը

այս հրակ –

Ախ, սի՜րտ իմ՝ բո՜րբ ու անսփոփ,- երկի՜ր

իմ՝ ո՜րբ ու անուրա: